Instytucja czynnego żalu występuje w systemie prawa karnego, jednak najczęściej w praktyce jest stosowana na gruncie prawa karnego skarbowego i wykorzystywana przez osoby, które dopuściły się popełnienia przestępstw skarbowych lub wykroczeń skarbowych, w celu uniknięcia odpowiedzialności karnej.
Kto może skorzystać z instytucji czynnego żalu?
Z uprawnienia polegającego na złożeniu czynnego żalu może skorzystać osoba, która po popełnieniu wykroczenia skarbowego lub przestępstwa skarbowego zawiadomiła o tym organ powołany do ścigania za wykroczenia oraz przestępstwa skarbowe. Takim organem jest między innymi Naczelnik Urzędu Celno – Skarbowego czy też Naczelnik Urzędu Skarbowego. Zawiadamiając należy ujawnić istotne okoliczności popełnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu. Innymi słowy należy w zawiadomieniu przedstawić kompletne informacji dotyczące popełnienia wykroczenia czy przestępstwa skarbowego (tj. gdzie, kiedy i jakie zachowania miały miejsce) a także ujawnić wszystkie osoby, współuczestniczące w jego popełnieniu.
Uwaga!
Pominięcie choćby jednego współdziałającego wyklucza korzystanie z czynnego żalu unormowanego w art. 16 kodeksu karnego skarbowego.
W jakiej formie należy złożyć zawiadomienie?
Zawiadomienie, w którym zostaje ujawnione przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe powinno być złożone na piśmie lub ustnie do protokołu. Ponadto, od 31 marca 2020 roku takie zawiadomienie można również złożyć pisemnie w postaci elektronicznej opatrzonej kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym, za pomocą środków komunikacji elektronicznej, w tym przez portal podatkowy, o którym mowa w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa.
Kiedy czynny żal będzie skuteczny?
Aby uniknąć kary za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe nie wystarczy tylko o fakcie jego popełnienia zawiadomić odpowiedni organ, lecz jeżeli popełnione przestępstwo lub wykroczenie skarbowe polega na uszczupleniu należności publicznoprawnej (np. uporczywe niepłacenie podatku), wówczas należy uiścić w całości wymagalną kwotę uszczuplenia podatkowego w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ.
Z kolei gdy popełnione przestępstwo lub wykroczenie skarbowe nie polega na uszczupleniu należności publicznoprawnej, ale jest zagrożone obowiązkowym przepadkiem rzeczy (np. dot. przemytu celnego polegającego na przywiezieniu z zagranicy towaru bez przedstawienia lub zgłoszenia organowi celnemu), wówczas należy zwrócić te przedmioty pochodzące z przestępstwa organowi, a w razie niemożności ich złożenia, zwrócić ich równowartość pieniężną. Obowiązek zwrócenia równowartości pieniężnej przedmiotów podlegających przepadkowi istnieje gdy te przedmioty mogą ulec szybkiemu zepsuciu, zniszczeniu, albo ich przechowywanie byłoby nadmiernie trudno bądź spowodowałoby znaczne obniżenie ich wartości.
Ważne!
Nie ma obowiązku zwracania przedmiotów oraz uiszczania ich równowartości pieniężnej jeżeli są to przedmioty, których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przechowywanie, przewóz, przenoszenie lub przesyłanie jest zabronione.
Kiedy czynny żal będzie nieskuteczny?
Należy zaznaczyć, że nie w każdym przypadku złożenie czynnego żalu – zawiadomienie o popełnionym przestępstwie lub wykroczeniu skarbowym pozwoli na uniknięcie odpowiedzialności karnej. Zawiadomienie będzie nieskuteczne jeśli zostało złożone:
1. w czasie gdy organ ścigania miał już udokumentowaną informację o popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia skarbowego;
2. po rozpoczęciu przez organ ścigania czynności służbowych np. przeszukania, a także podjęciu czynności sprawdzającej lub kontroli zmierzającej do ujawnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego.
Ważne!
Możliwe jest skorzystanie z czynnego żalu jeśli czynności służbowe nie dostarczyły podstaw do wszczęcia postępowania o wykroczenie lub przestępstwo skarbowe.
Czynny żal nie dla wszystkich
Z instytucji czynnego żalu nie może skorzystać osoba, która:
- kierowała wykonaniem ujawnionego przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego;
- wykorzystując uzależnienie inne osoby od siebie, poleciła jej wykonanie ujawnionego przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego;
- była organizatorem lub kierującym grupą albo związkiem przestępczym mającym na celu popełnienie przestępstwa skarbowego;
- nakłoniła inną osobę do popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego w celu skierowania wobec niej postępowania o ten czyn zabroniony.