Sprawowanie funkcji członka zarządu spółki kapitałowej wiąże się nie tylko z prestiżem, ale także niesie za sobą ogromną odpowiedzialność za prawidłowe zarządzanie i funkcjonowanie spółki. W sytuacji gdy członek zarządu nie wypełnia spoczywających na nim obowiązków, wynikających z pełnionej funkcji, wówczas musi liczyć się z tym, że może zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej. Ustawą, która między innymi stanowi o podlegających karze działaniach jak również zaniechaniach członków zarządu spółki kapitałowej jest Kodeks spółek handlowych i zawarte w niej przepisy karne (art. 586 – 595 k.s.h.).
W praktyce najczęściej możemy się spotkać z zarzutami wobec członków zarządu lub likwidatora dotyczących niezgłoszenia w terminie wniosku o upadłość spółki handlowej pomimo powstania warunków uzasadniających według przepisów upadłość spółki. W tym miejscu należy odnieść się do przepisów Prawa upadłościowego, które opisują sytuacje, kiedy dłużnik, w tym przypadku spółka, staje się niewypłacalny a co za tym idzie koniecznym pozostaje złożenie wniosku o upadłość przez władze spółki.
Co to znaczy, że dłużnik (w tym przypadku spółka) stał się niewypłacalny?
W udzieleniu odpowiedzi na to pytanie pomocne są przepisy Prawa upadłościowego, m.in. art. 11, który opisuje pojęcie niewypłacalności. Dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli:
- utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań (przy czym przyjmuje się, że stan taki występuje, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza 3 miesiące);
- jego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający 24 miesiące.
Domniemywa się, że zobowiązania pieniężne dłużnika przekraczają wartość jego majątku, jeżeli zgodnie z bilansem jego zobowiązania, z wyłączeniem rezerw na zobowiązania oraz zobowiązań wobec jednostek powiązanych, przekraczają wartość jego aktywów, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące.
W powyższych dwóch sytuacjach alternatywnie aktualizuje się obowiązek zgłoszenia wniosku o upadłość. Ponadto, należy również pamiętać, że zgodnie z art. 21 Prawa upadłościowego, dłużnik jest obowiązany, nie później niż w terminie 30 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości. W kontekście odpowiedzialności karnej za czyn z art. 586 k.s.h., znaczenie mają przepisy Prawa upadłościowego, które obowiązywały w chwili popełnienia czynu.
Należy także zauważyć, że karalne jest także zgłoszenie w pełni prawidłowego wniosku o upadłość, lecz już po terminie 30 dni po wystąpieniu jednej z powyżej wymienionych okoliczności.
Co w sytuacji gdy zarząd jest wieloosobowy?
W przypadku kilku osób, które z racji sprawowanej funkcji pozostają obowiązane do zgłoszenia wniosku o upadłość, nie można wykluczyć pociągnięcia do odpowiedzialności karnej każdego z nich odrębnie za to samo przestępstwo, w sytuacji braku pomiędzy nimi porozumienia i tylko na zasadzie indywidualnego zaniechania. Należy się jednak liczyć z tym, że w praktyce zasadą będzie odpowiedzialność jednej osoby, w szczególności prezesa zarządu.
Jaka kara grozi za niezgłoszenie wniosku o upadłość?
Osoba która dopuszcza się przestępstwa określonego przez art. 586 k.sh., czyli nie składa wniosku o upadłość spółki pomimo istnienia do tego podstaw podlega karze grzywny, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Ważne!
Odpowiedzialność karną na podstawie art. 586 k.s.h. ponosi członek zarządu (likwidator) jeśli umyślnie nie zgłasza wniosku o upadłość ! Innymi słowy, osoba obowiązana do zgłoszenia wniosku mając świadomość zaistnienia podstaw do złożenia wniosku celowo tego nie robi. W sytuacji braku umyślności w niezgłoszeniu wniosku o upadłość, członek zarządu nie ponosi odpowiedzialności za czyn zabroniony wskazany w art. 586 k.s.h., jednak nie wyklucza to przypisania odpowiedzialności karnej na podstawie art. 301 § 3 k.k., który stanowi o doprowadzeniu do upadłości lub niewypłacalności w sposób lekkomyślny, w szczególności przez trwonienie części składowych majątku, zaciąganie zobowiązań lub zawieranie transakcji oczywiście sprzecznych z zasadami gospodarowania.
Należy pamiętać, że zaniechanie obowiązku zgłoszenia stanu niewypłacalności spółki może wiązać się z działaniem na szkodę spółki lub jej wierzycieli co wiąże się nie tylko z odpowiedzialnością karną członków zarządu ale także odpowiedzialnością o charakterze odszkodowawczym.
Nieprzekazanie dokumentów oraz innych informacji podmiotom nadzorującym spółki.
Jedna z ostatnich nowelizacji Kodeksu Spółek Handlowych wprowadziła do Kodeksu nowy typ czynu zabronionego, za który odpowiedzialność ponieść mogą nie tylko członkowie zarządu spółek, ale także prokurenci czy też osoby zatrudnione w spółce na podstawie umowy o pracę lub wykonujące na rzecz spółki w sposób regularny określone czynności na podstawie umowy o dzieło, umowy zlecenia albo innej umowy o podobnym charakterze, na których ciążą obowiązki informacyjne na rzecz nadzoru w spółkach kapitałowych.
Przepis art. 587 1 § 1 k.s.h. przewiduje sankcję w postaci grzywny w wysokości od 20.000 złotych do 50.000 złotych albo kary ograniczenia wolności za zachowanie, kiedy osoba, na której ciąży obowiązek informacyjny w sposób umyślny, celowy:
- Nie przekazuje informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień w terminie.
- Przekazuje informacje, dokumenty, sprawozdania lub wyjaśnienia w terminie ale zostały one przekazane niezgodnie ze stanem faktycznym (przykładowo są to dokumenty podrobione czy przerobione, niekompletne) lub
- Zataja dane wpływające w istotny sposób na treść tych informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień (nie zawierają określonych danych, co sprawia, że nie dają one pełnego rzeczywistego obrazu określonej sytuacji).
Jeśli zaś osoba, na której ciąży realizowanie obowiązków informacyjnych dopuszcza się powyższych zachowań w sposób nieumyślny, podlega odpowiedzialności karnej zagrożonej jedynie grzywną w granicach od 6.000 złotych do 20.000 złotych.
Przepis ten wprost wskazuje źródła – podstawy obowiązków informacyjnych do organów nadzorczych i są to przepisy dotyczące wykonywania obowiązków nadzorczych w spółkach kapitałowych. Mianowicie, chodzi o obowiązek przekazywania informacji, dokumentów, sprawozdań oraz wyjaśnień członkom rady nadzorczej w spółce z o.o. (art. 219 § 4 i 4 1k.s.h.), członkom rady nadzorczej w prostej spółce akcyjnej (art. 300 71 § 1 -2 k.s.h.), dyrektorowi nie wykonawczemu w prostej spółce akcyjnej (art. 300 76 § 5 k.s.h.), członkom rady nadzorczej w spółce akcyjnej (art. 382 § 4 i § 5 k.s.h.). Z powołanych powyżej przepisów wynikają uprawnienia członków rady nadzorczej czy dyrektora nie wykonawczego polegające na m.in. badaniu dokumentów spółki, dokonywania rewizji majątku spółki a także możliwość żądania określonych informacji, wyjaśnień, sprawozdań właśnie po to aby sprawować w sposób prawidłowy nadzór nad działalnością spółek.
Fałszywe dane
Przepisy Kodeksu spółek handlowych przewidują również odpowiedzialność członków zarządu za przestępstwa godzące w majątkowe interesy spółki lub też prawidłowość obrotu gospodarczego. Ustawodawca przewidział odpowiedzialność karną za ogłoszenie danych nieprawdziwych albo przedstawienie ich organom spółki, władzom państwowym lub osobie powołanej do rewizji, przy wykonywaniu obowiązków wymienionych w tytule III (art. 151 – 490 k.s.h.) i IV (art. 491 – 583 13 k.s.h.) Kodeksu Spółek Handlowych. Jeśli chodzi o obowiązki wymienione w tytule III to możemy do nich zaliczyć m.in. złożenie wniosku o rejestrację spółki, przedstawienie listy akcjonariuszy uprawnionych do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu, dokonanie ogłoszenia o rozwiązaniu spółki i otwarciu likwidacji czy także ogłoszenie o obniżeniu kapitału zakładowego. Natomiast obowiązki wskazane w tytule IV k.s.h. obejmują m.in. obowiązek zgłoszenia planu połączenia czy też podziału spółek do sądu rejestrowego, obowiązek poddania badaniu przez biegłego rewidenta planu przekształcenia spółki w zakresie poprawności i rzetelności. Należy mieć na względzie, że przekazanie danych prawdziwych (nawet niewłaściwie sformułowanych), danych niekompletnych, danych błędnie umieszczonych (w odpowiednim oraz nieodpowiednim dokumencie) lub określonych w niewłaściwej formie, czy wreszcie brak danych nie będzie prowadziło do poniesienia odpowiedzialności karnej za czyn art. 587 k.s.h.
Nabycie własnych akcji
Kolejnym karalnym przez ustawę zachowaniem jest naruszenie zakazów nabywania przez spółkę udziałów lub akcji własnych, a także przyjmowania w zastaw własnych udziałów lub akcji. Powyższe zasady są wyrażone w przepisach, odpowiednio w art. 200 k.s.h. (odnośnie spółki z o.o.) oraz art. 362 k.s.h. (odnośnie spółki akcyjnej). Kryminalizacja wskazanego zachowania wynika z następujących przesłanek:
1) wskutek nabywania własnych akcji (udziałów) zmniejsza się rzeczywisty majątek spółki;
2) uznanie prawa do nabycia własnych akcji (udziałów) doprowadziłoby do wykreowania faktycznie nowych form prawnych działalności gospodarczych, co jest niezgodne z zasadą numerus clausus podmiotów prawa handlowego.
Zatem za naruszenie normy wyrażonej w art. 588 k.s.h. członek zarządu albo likwidator spółki z o.o., akcyjnej albo komandytowo – akcyjnej może zostać skazany na karę grzywny, karę ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do 6 miesięcy.
Wydanie dokumentów imiennych w spółce z o.o.
Odpowiedzialności karnej będzie również podlegał członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub jej likwidator, który złamie zasadę zakazu anonimowości wspólników w spółce z o.o., a mianowicie dopuszcza do wydania przez spółkę dokumentów imiennych, na okaziciela lub dokumentów na zlecenie na udziały lub prawa do zysków w spółce. Powyższa zasada wynika z treści przepisu art. 174 § 6 k.s.h., który zawiera zakaz wystawiania dokumentów udziałowych na okaziciela lub na zlecenie, inkorporujących prawa na udziały lub prawa do zysków dla potencjalnie każdego zainteresowanego, tj. anonimowości wspólników spółki z o.o. Konstrukcja spółki z o.o. opiera się na ścisłym powiązaniu udziału w tej spółce z określoną osobą. Udział nie może więc pełnić funkcji papieru wartościowego. W związku z tym, każde zachowanie członka zarządu spółki z o.o. lub jej likwidatora polegające na faktycznym lub formalnym zachowaniu się ww. osób, którego wynikiem jest wydanie dokumentów o treści i formie wskazanej w przepisie art. 589 k.s.h. będzie podlegał karze grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do 6 miesięcy. Takiej samej karze będzie podlegał również członek zarządu albo likwidator prostej spółki akcyjnej, który dopuszcza do wydania przez spółkę dokumentów na akcje, warrantów subskrypcyjnych lub innych tytułów uczestnictwa w dochodach lub podziale majątku spółki. Czyn dotyczący prostej spółki akcyjnej został określony w art. 589 1 k.s.h., zaś przepis ten wszedł w życie w dniu 01 lipca 2021 roku.
Wydanie przez spółkę akcyjną lub komandytowo-akcyjną dokumentów będących tytułami uczestnictwa w dochodach lub podziale majątku spółki
Z dniem 1 marca 2021 r. został dodany art. 589² k.s.h., który stanowi, że podlega karze grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 6 miesięcy kto, będąc uprawnionym samodzielnie lub łącznie z innymi osobami na podstawie ustawy lub statutu do prowadzenia spraw i reprezentowania spółki akcyjnej albo spółki komandytowo-akcyjnej, dopuszcza do wydania przez spółkę dokumentów na akcje, warranty subskrypcyjne, świadectwa użytkowe, świadectwa założycielskie, lub na inne tytuły uczestnictwa w dochodach lub w podziale majątku spółki. Przepis ten dotyczy spółek komandytowo-akcyjnych i akcyjnych, stanowiąc konsekwencję zakazu emitowania dokumentów akcyjnych. Powyższe przestępstwo może popełnić osoba uprawniona samodzielnie lub łącznie z innymi osobami na podstawie ustawy lub statutu do prowadzenia spraw i reprezentowania spółki akcyjnej albo spółki komandytowo-akcyjnej, która dopuściła się wydania dokumentów akcyjnych. W przypadku spółki akcyjnej przepis ten dotyczy członków zarządu, którzy reprezentują spółkę i prowadzą jej sprawy. W zakresie spółki komandytowo-akcyjnej powołany zakaz dotyczyć może jedynie komplementariuszy. Z kolei przepis ten nie obejmuje akcjonariuszy spółek komandytowo-akcyjnych, którzy mogą wprawdzie reprezentować spółkę jako pełnomocnicy
Bezprawne wydanie akcji.
Kolejny czyn zabroniony, który został opisany w Kodeksie spółek handlowych w art. 592, może zostać popełniony wyłącznie przez osobę fizyczną będącą członkiem zarządu spółki akcyjnej. Zgodnie z jego treścią karalne pozostaje zachowanie polegające na dopuszczeniu przez członka zarządu do wydania dokumentów akcji:
1. niedostatecznie opłaconych,
(dotyczy to sytuacji wydania dokumentów akcji na okaziciela, które nie mogą być wydawane przed pełną wpłatą);
2. przed zarejestrowaniem spółki,
(na akcje i prawa uczestnictwa w zysku bądź podziale majątku spółki, spółka w organizacji nie może wydawać dokumentów na okaziciela, świadectw tymczasowych, jak również dokumentów imiennych lub na zlecenie);
3. w przypadku podwyższenia kapitału zakładowego – przed zarejestrowaniem podwyższenia,
(dokumenty akcji lub świadectw tymczasowych, wydane przed zarejestrowaniem podwyższenia kapitału zakładowego, są nieważne);
Karalne pozostaje każde (dowolnego rodzaju) zachowanie się sprawcy, w wyniku którego nastąpiło fizyczne przekazanie (odebranie) dokumentu akcji przez osobę trzecią, w sytuacji gdy rejestracja spółki akcyjnej jeszcze nie nastąpiła (odnośnie do każdej akcji/akcjonariusza), lub rejestracja spółki akcyjnej już nastąpiła, jednakże akcjonariusz nie opłacił w całości swoich akcji na okaziciela czy też rejestracja spółki akcyjnej już nastąpiła, lecz nie nastąpiła jeszcze rejestracja podwyższenia kapitału zakładowego (odnośnie do każdej akcji/akcjonariusza). Wymaga zaznaczenia, że przepis ten uległ nowelizacji i dodano § 2 do art. 592 k.s.h. Paragraf 2 określa nowe przestępstwo nieuprawnionego dopuszczenia do zarejestrowania akcji w rejestrze akcjonariuszy P.S.A., czyli Prostej Spółki Akcyjnej. Odpowiedzialności karnej za czyn wskazany w art. 592 § 2 k.s.h. będą podlegać wyłącznie osoby fizyczne będące członkami zarządu prostej spółki akcyjnej. Karze grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku będzie podlegał członek zarządu P.S.A., który dopuszcza do zarejestrowania akcji w rejestrze akcjonariuszy przed:
1) zarejestrowaniem prostej spółki akcyjnej;
2) wpisem do rejestru zmiany liczby akcji – w przypadku emisji nowych akcji prostej spółki akcyjnej.
Przepis art. 592 § 2 k.s.h. ma na celu wzmocnienie ochrony zasady wyrażonej w art. 300 30 k.s.h., który stanowi, że akcje P.S.A. podlegają zarejestrowaniu w rejestrze akcjonariuszy, a w przypadku objęcia akcji wpis do rejestru akcjonariuszy następuje tylko i wyłącznie po wpisie spółki do rejestru albo po wpisie do rejestru nowej emisji akcji. Przepis ten ma na celu ochronę bezpieczeństwa i transparentności obrotu prawnego w zakresie P.S.A., a także interes prawny i majątkowy aktualnych i potencjalnych akcjonariuszy P.S.A.
Dodany ustawą z dnia 19 lipca 2019 roku, która weszła w życie dnia 01 lipca 2021 roku art. 592 § 3 k.s.h. stanowi, że karze grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności podlega również członek zarządu członek zarządu, który dopuszcza do zarejestrowania akcji w rejestrze akcjonariuszy przed:
1) zarejestrowaniem prostej spółki akcyjnej;
2) wpisem do rejestru zmiany liczby akcji – w przypadku emisji nowych akcji prostej spółki akcyjnej.
Powyższa publikacja odnosi się wyłącznie do przestępstw, które mogą popełnić członkowie zarządu spółek handlowych lub też likwidatorzy, niemniej Kodeks spółek handlowych określa również odpowiedzialność karną za przestępstwa powszechne, których może dopuścić się każda osoba fizyczna, niekoniecznie zasiadająca w zarządzie danej spółki. Ustawa określa zagrożenie karą grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku za czyn polegający na umożliwieniu bezprawnego głosowania na walnym zgromadzeniu lub bezprawnego wykonywania praw mniejszości. Karalne jest w tym zakresie wyłącznie: wystawienie fałszywego zaświadczenia (o złożeniu dokumentu akcji uprawniającego do głosowania), użyczenie innej osobie dokumentu akcji (umożliwiającego tej osobie bezprawne wykonywanie praw z akcji w głosowaniu na walnym zgromadzeniu), wystawienie fałszywego zaświadczenia o prawie uczestnictwa w walnym zgromadzeniu spółki publicznej oraz przekazanie lub udostępnienie fałszywego wykazu akcjonariuszy uprawnionych do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu spółki publicznej.
Ponadto, tej samej karze podlega osoba, która przy głosowaniu na walnym zgromadzeniu lub przy wykonywaniu praw mniejszości posługuje się:
- fałszywym zaświadczeniem o złożeniu dokumentu akcji uprawniającej do głosowania;
- cudzym dokumentem akcji bez zgody właściciela;
- cudzym dokumentem akcji, która nie uprawnia jej właściciela do głosowania przy głosowaniu na walnym zgromadzeniu lub wykonywaniu praw mniejszości;
- fałszywym zaświadczeniem o prawie uczestnictwa w walnym zgromadzeniu spółki publicznej;
- fałszywymi instrukcjami do głosowania na walnym zgromadzeniu spółki publicznej.
Reasumując, niedopełnienie obowiązków członka zarządu spółki handlowej może wiązać się nie tylko z odpowiedzialnością karną na gruncie Kodeksu spółek handlowych ale zarówno Kodeks karny jak i Kodeks karny skarbowy przewidują możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności osób sprawujących funkcję członka zarządu spółki.