Jednym z najczęściej spotykanych postępowań prowadzonych przez skarbowe organy ściągania są postępowania dotyczące wyłudzania podatku VAT z czym związane pozostaje wystawianie tzw. pustych faktur oraz wprowadzanie ich do obrotu gospodarczego. W celu ograniczenia zjawiska tzw. „pustych faktur” ustawodawca wprowadził większe restrykcje prawnokarne dla osób biorących udział w takim procederze. Istnieje ryzyko poniesienia przez podmioty wystawiające fikcyjne faktury jak również posługujące się nimi odpowiedzialności zarówno na gruncie ustawy Kodeks karny skarbowy, jak również na podstawie przepisów Kodeksu karnego.
Co to jest faktura?
Zgodnie z art. 2 pkt. 31 ustawy o podatku od towarów i usług, faktura to dokument w formie papierowej lub w formie elektronicznej zawierający dane wymagane ustawą i przepisami wydanymi na jej podstawie. Co w takim razie powinna zawierać faktura? Ustawa o podatku od towarów i usług w art. 106e ust. 1 ustawy wskazuje jakie informacje powinny się znaleźć na fakturze. Aby dokument mógł zostać uznany za fakturę, powinien zawierać między innymi:
- datę wystawienia;
- kolejny numer nadany w ramach jednej lub więcej serii, który w sposób jednoznaczny identyfikuje fakturę;
- imiona i nazwiska lub nazwy podatnika i nabywcy towarów lub usług oraz ich adresy;
- numer, za pomocą którego podatnik jest zidentyfikowany na potrzeby podatku,
- numer, za pomocą którego nabywca towarów lub usług jest zidentyfikowany na potrzeby podatku lub podatku od wartości dodanej, pod którym otrzymał on towary lub usługi,
- datę dokonania lub zakończenia dostawy towarów lub wykonania usługi lub datę otrzymania zapłaty,
- nazwę (rodzaj) towaru lub usługi;
- miarę i ilość (liczbę) dostarczonych towarów lub zakres wykonanych usług;
- cenę jednostkową towaru lub usługi bez kwoty podatku (cenę jednostkową netto);
- wartość dostarczonych towarów lub wykonanych usług, objętych transakcją, bez kwoty podatku (wartość sprzedaży netto);
- stawkę podatku;
- sumę wartości sprzedaży netto, z podziałem na sprzedaż objętą poszczególnymi stawkami podatku i sprzedaż zwolnioną od podatku;
- kwotę podatku od sumy wartości sprzedaży netto, z podziałem na kwoty dotyczące poszczególnych stawek podatku;
- kwotę należności ogółem;
Co to jest „pusta faktura”?
Tzw. „pusta faktura” to faktura wystawiona w sposób nierzetelny. Dokument nierzetelny to dokument prowadzony niezgodnie ze stanem rzeczywistym. Z nierzetelną („pustą”) fakturą mamy do czynienia w następujących sytuacjach:
- gdy faktura nie odzwierciedla prawdziwego stanu rzeczy odnośnie do istotnych elementów tych dokumentów, np. dokonania transakcji w ogóle, jej daty, danych nabywcy i zbywcy, ilości towaru, ceny jednostkowej, wartości transakcji itp.
- gdy faktura odzwierciedla realną transakcję, jednak usługodawcą jest inny podmiot niż ten wystawiający fakturę;
- gdy faktura jest wystawiana przez firmanta – dotyczy to faktur dokumentujących rzeczywisty obrót towarami i usługami, ale z zatajeniem wobec nabywców prawdziwego podmiotu realizującego wskazany w fakturach obrót.
Oprócz wystawienia w sposób nierzetelny faktury, kodeks karny skarbowy (k.k.s.) przewiduje również odpowiedzialność karnoskarbową za wystawienie rachunku w sposób nierzetelny.
Kto ponosi odpowiedzialność za wystawienie faktury lub rachunku w sposób nierzetelny?
Należy podkreślić, że za czyn zabroniony wymieniony w art. 62 § 2 k.k.s. polegający na wystawieniu faktury lub rachunku w sposób nierzetelny ponosi odpowiedzialność każda osoba zdolna do ponoszenia odpowiedzialności karnoskarbowej. Może to być każdy, a nie tylko osoba (podmiot), na której ciąży ustawowy obowiązek wystawienia faktury lub rachunku.
Ważne!
Każdy ma obowiązek wystawienia faktury i rachunku w sposób zgodny ze stanem rzeczywistym i zgodnie z przepisami.
Czy nabywca „pustej” faktury ponosi odpowiedzialność karną?
Przepis art. 62 k.k.s. przewiduje również sankcje karne dla osoby, która posługuje się dokumentem, czyli fakturą lub rachunkiem, wystawionym w sposób nierzetelny. Zatem tak sformułowany przepis sprawia, że odpowiedzialność karna skarbowa zostaje przeniesiona na nabywcę towaru lub usługi (odbiorcę faktury lub rachunku).
Co oznacza posługiwać się nierzetelną fakturą lub rachunkiem? Mianowicie, przez posługiwanie się nierzetelną fakturą lub rachunkiem należy rozumieć wykorzystywanie tych dokumentów w celach podatkowych np. w celu skorzystania z określonej ulgi podatkowej.
Jakie są konsekwencje wystawienia nierzetelnej faktury lub rachunku oraz posługiwania się takimi dokumentami?
Zakres kary za wystawienie nierzetelnej faktury lub rachunku albo posługiwanie się dokumentami wystawionymi w ten sposób zależy od kwoty podatku wynikającej z „pustej” faktury bądź faktur. Co to oznacza?
Zgodnie z art. 62 § 2a k.k.s. osoba, która wystawia w sposób nierzetelny fakturę lub rachunek albo takim dokumentem się posługuje, a kwota podatku wynikająca z faktury albo suma kwot podatku wynikających z faktur jest małej wartości wówczas podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności, albo obu tym karom łącznie.
Co oznacza sformułowanie, że kwota podatku wynikająca z faktury bądź faktur jest małej wartości? Oznacza to, że kwota podatku z faktury lub faktur nie przekracza 200 – krotności minimalnego wynagrodzenia.
Z kolei kara pozbawienia wolności może być wymierzona w granicach od 5 dni do 5 lat.
Ważne!
Należy pamiętać, że ustalając stawkę dzienną, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe; stawka dzienna nie może być niższa od jednej trzydziestej części minimalnego wynagrodzenia ani też przekraczać jej czterystukrotności.
Natomiast w myśl art. 62 § 2 k.k.s. osoba, która wystawia w sposób nierzetelny fakturę lub rachunek albo takim dokumentem się posługuje, podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od roku, albo obu tym karom łącznie. W tym przypadku sankcja karna również jest uwarunkowana wysokością podatku ujętego na fakturze lub fakturach. W sytuacji gdy kwota podatku wynikająca z faktury lub suma kwot podatku wynikających z faktur jest dużej wartości tzn. przekracza 500-krotność minimalnego wynagrodzenia, sprawca podlega surowszej odpowiedzialności tj. w warunkach obligatoryjnego nadzwyczajnego obostrzenia kary. Co to oznacza? Mianowicie, w takim przypadku dolną granicą kary pozbawienia wolności jaką może wymierzyć Sąd jest kara 1 roku i 1 dnia pozbawienia wolności, zaś maksymalnie może to być kara 7 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności, ponieważ górna granica ustawowej odpowiedzialności (5 lat) zostaje zwiększona o połowę (2 lata i 6 m-cy).
Ponadto, obok kary pozbawienia wolności może zostać wymierzona grzywna również objęta obostrzeniem jaka kara pozbawienia wolności. Wówczas Sąd może wymierzyć grzywnę w granicach od 11 do 1080 stawek dziennych.
Ważne!
Obostrzenia w zakresie odpowiedzialności karnej skarbowej występują również w sytuacji gdy kwota podatku wynikająca z faktury lub suma kwot podatku wynikających z faktur jest dużej wartości tzn. przekracza 1000-krotność minimalnego wynagrodzenia. Wówczas Sąd może wymierzyć karę pozbawienia wolności w granicach od 1 roku i 1 dnia do maksymalnie 10 lat. Zaś grzywna, która może zostać wymierzona obok kary pozbawienia wolności może wynosić od 10 do 1080 stawek dziennych.
Czy osoba wystawiająca w sposób nierzetelny fakturę lub rachunek albo posługująca się takim dokumentem podlega dodatkowo odpowiedzialności karnej na podstawie Kodeksu karnego?
W związku z tym, że zachowania związane z wystawianiem i posługiwaniem się fakturami nierzetelnymi zostały potraktowane przez ustawodawcę jako szczególnie społecznie szkodliwe, to za czyny popełnione w okresie od 01 marca 2017 roku polegające właśnie na wystawianiu i posługiwaniu się nierzetelnymi fakturami, dana osoba podlega odpowiedzialności za czyn karnoskarbowy (art. 62 k.k.s.) ale także za czyn zabroniony ujęty w Kodeksie karnym (np. art. 271a k.k.).
Oznacza to, że każde wystawienie nierzetelnej i każde posłużenie się taką fakturą stanowi dwa czyny zabronione – karnoskarbowy i karny pospolity!
Zgodnie z art. 271a k.k. ten kto wystawia fakturę lub faktury, zawierające kwotę należności ogółem, której wartość lub łączna wartość jest znaczna, poświadczając nieprawdę co do okoliczności faktycznych mogących mieć znaczenie dla określenia wysokości należności publicznoprawnej lub jej zwrotu albo zwrotu innej należności o charakterze podatkowym lub takiej faktury lub faktur używa podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
Z kolei, jeżeli sprawca dopuszcza się czynu, o którym mowa powyżej faktury lub faktur, zawierających kwotę należności ogółem, której wartość lub łączna wartość jest większa niż pięciokrotność kwoty określającej mienie wielkiej wartości, albo z popełnienia przestępstwa uczynił sobie stałe źródło dochodu podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3. W tym przypadku wartość kwoty ujętej na fakturze lub fakturach musi przekraczać 5 mln zł, ponieważ mienie wielkiej wartości oznacza według kodeksu karnego kwotę 5 mln zł.
Przepis przewiduje również odpowiedzialność karną w postaci zagrożenia karą pozbawienia wolności do lat 3 za popełnienie czynu, o którym mowa w art. 271a § 1 k.k., jeśli jest to wypadek mniejszej wagi. Zatem dla uznania czynu za wypadek mniejszej wagi można uznać sytuację, gdy sprawca osiągnął np. niewielką korzyść majątkową osiągniętą bezprawnie, mimo wskazania w fakturze kwoty należności ogółem o wielkiej wartości.
Uwaga!
Kto dopuszcza się przestępstwa określonego m.in. w art. 271a § 1 k.k. czyli wystawia fakturę lub faktury, zawierające kwotę należności ogółem, której wartość lub łączna wartość większa niż dziesięciokrotność kwoty określającej mienie wielkiej wartości, poświadczając nieprawdę co do okoliczności faktycznych mogących mieć znaczenie dla określenia wysokości należności publicznoprawnej lub jej zwrotu albo zwrotu innej należności o charakterze podatkowym lub takiej faktury lub faktur używa podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 5 albo karze 25 lat pozbawienia wolności.