Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej to nie tylko jeden ze środków karnych przewidzianych w Kodeksie karnym, który sąd karny może orzec w przypadku skazania za popełnienie przestępstwa popełnionego w związku z prowadzeniem działalności jeśli dalsze jej prowadzenie zagraża istotnym dobrom chronionym prawem. To także sankcja, którą sąd upadłościowy bądź też właściwy do rozpoznania wniosku o ogłoszenie upadłości może orzec wobec osoby fizycznej – między innymi przedsiębiorcy niemogącego sprostać podstawowym wymaganiom prowadzenia działalności gospodarczej, a co za tym idzie narażającego innych uczestników obrotu gospodarczego na niemożność zaspokojenia ich należności. Dlatego też z wnioskiem o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, o którym stanowi art. 373 Prawa upadłościowego może wystąpić wierzyciel, syndyk, tymczasowy nadzorca sądowy, zarządca przymusowy, prokurator, a także Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz Komisji Nadzoru Finansowego.
Wobec kogo może zostać orzeczony zakaz prowadzenia działalności gospodarczej?
Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej może zostać orzeczony wobec osoby fizycznej, będącej dłużnikiem, ale także osoby zarządzającej dłużnikiem – niebędącym osobą fizyczną, np. spółką prawa handlowego. Ponadto, zakaz można nałożyć również na osobę faktycznie zarządzającej przedsiębiorstwem dłużnika. Ustawa przewiduje możliwość nałożenia sankcji w postaci zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, która na podstawie ustawy jest obowiązana do wydania lub wskazania majątku, ksiąg rachunkowych, korespondencji lub innych dokumentów upadłego, w tym danych w postaci elektronicznej.
W jakich sytuacjach sąd może orzec zakaz prowadzenia działalności gospodarczej?
Zgodnie z art. 373 ust. 1 Prawa upadłościowego sąd może orzec zakaz prowadzenia działalności gospodarczej wobec danej osoby, w następujących sytuacjach:
- gdy będąc osobą do tego zobowiązaną z mocy ustawy, nie złożyła w ustawowym terminie wniosku o ogłoszenie upadłości, czyli nie złożyła wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie 30 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości. Z kolei podstawy te wynikają z przepisów art. 10-11 Prawa upadłościowego;
- gdy będąc osobą, która faktycznie zarządzając przedsiębiorstwem dłużnika, istotnie przyczyniła się do niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w ustawowym terminie. W tym przypadku chodzi o osobę, która co prawda nie miała prawnego obowiązku zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości, ale jej faktyczna pozycja w zarządzaniu danym podmiotem jest na tyle istotna, że może ona wpływać niekorzystnie na postępowanie czy decyzję osób figurujących w rejestrach jako uprawnione do reprezentacji;
- wobec osoby, która po ogłoszeniu upadłości nie wydała lub nie wskazała majątku, ksiąg rachunkowych, korespondencji lub innych dokumentów upadłego, w tym danych w postaci elektronicznej, do których wydania lub wskazania była obowiązana z mocy ustawy;
- wobec osoby, która jako upadły po ogłoszeniu upadłości ukrywała, niszczyła lub obciążała majątek wchodzący w skład masy upadłości;
- wobec osoby, która jako upadły w toku postępowania upadłościowego nie wykonała innych obowiązków ciążących na niej z mocy ustawy lub orzeczenia sądu albo sędziego-komisarza, albo też w inny sposób utrudniała postępowanie.
a także na podstawie art. 373 ust. 4 Prawa upadłościowego można orzec zakaz prowadzenia działalności gospodarczej:
- wobec osoby, której upadłość ogłoszono już co najmniej raz, z umorzeniem jej długów po zakończeniu postępowania upadłościowego;
- wobec osoby, co do której ogłoszono upadłość nie dawniej niż pięć lat przed ponownym ogłoszeniem upadłości.
Należy zaznaczyć, że niewystarczającym dla orzeczenia sankcji omawianej w niniejszym artykule jest zaistnienie wyłącznie jednej z powyżej opisanych sytuacji. W postępowaniu o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej wierzyciel musi wykazać, że dłużnik dopuścił się wymienionych wcześniej zachowań w sposób zawiniony. Ponadto, przesłanką stanowiąca również podstawę orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej wobec dłużnika, będącego osobą fizyczną jest doprowadzenie przez niego do stanu niewypłacalności wskutek jego celowego działania lub rażącego niedbalstwa. Wobec osób uprawnionych do reprezentowania przedsiębiorcy będącego osobą prawną albo spółką handlową niemającą osobowości prawnej oraz osób faktycznie zarządzających przedsiębiorstwem dłużnika, również istnieje możliwość orzeczenia przez sąd zakazu prowadzenia działalności gospodarczej jeżeli niewypłacalność przedsiębiorcy lub pogorszenie jego sytuacji finansowej jest następstwem celowego działania lub rażącego niedbalstwa tych osób. Przykładowo, możemy tutaj mówić o sytuacji, w której osoby podejmują takie działania wskutek których, spółka traci możliwość regulowania swoich zobowiązań, a co za tym idzie doprowadzają do jej niewypłacalności.
Wymaga podkreślenia również, że kolejną przesłanką, która decyduje o orzeczeniu zakazu prowadzenia działalności jest nie tylko stopień winy ale także skutki podejmowanych działań, w szczególności obniżenie wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa upadłego i rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli. Ocena danego przypadku należy jednak do sądu, który w ramach postępowania dowodowego ma możliwość dostosowania okresu ewentualnego orzeczenia zakazu do ustalonych okoliczności.
Co obejmuje zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, o którym mowa w art. 373 Prawa upadłościowego?
W przypadku orzeczenia przez sąd zakazu prowadzenia działalności, osoba wobec której nałożono tą sankcję nie może realizować następujących uprawnień:
- prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub w ramach spółki cywilnej
- pełnić funkcji zarządcy sukcesyjnego przedsiębiorstwa zmarłej osoby fizycznej,
- pełnić funkcji członka rady nadzorczej, członka komisji rewizyjnej w jednostce organizacyjnej;
- pełnić funkcji reprezentanta lub pełnomocnika osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą w zakresie tej działalności,
- pełnić funkcji reprezentanta lub pełnomocnika spółki handlowej,
- pełnić funkcji reprezentanta lub pełnomocnika przedsiębiorstwa państwowego,
- pełnić funkcji reprezentanta lub pełnomocnika spółdzielni,
- pełnić funkcji reprezentanta lub pełnomocnika fundacji
- pełnić funkcji reprezentanta lub pełnomocnika stowarzyszenia
Należy pamiętać, że zakaz prowadzenia działalności gospodarczej ma charakter łączny a zatem orzeczona sankcja pozbawia daną osobę wszystkich wymienionych powyżej uprawnień i nie pozwala sądowi na nałożenie zakazu tylko w zakresie pełnienia określonych funkcji.
O nałożeniu zakazu prowadzenia działalności gospodarczej sąd orzeka po przeprowadzeniu rozprawy, umożliwiając tym samym dłużnikowi przedstawienie swojego stanowiska w sprawie. Należy również zauważyć, że od prawomocnego postanowienia sądu drugiej instancji w przedmiocie orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, stronom przysługuje skarga kasacyjna.
Na jaki okres można orzec zakaz prowadzenia działalności gospodarczej?
Sąd może orzec zakaz prowadzenia działalności gospodarczej na okres od jednego roku do dziesięciu lat. Nałożenie przedmiotowej sankcji wiąże się również z tym, że osoby wobec których orzeczono zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, podlegają z urzędu wpisowi do rejestru dłużników niewypłacalnych. Natomiast wpis ten podlega wykreśleniu po upływie 10 lat od jego dokonania, a przed tym terminem na wniosek zainteresowanego, ale nie wcześniej niż po upływie orzeczonego okresu zakazu.
Ponadto, w celu zapewnienia efektywności stosowanej sankcji postanowienie sądu o nałożeniu zakazu prowadzenia działalności gospodarczej podlega obwieszczeniu, a odpis prawomocnego postanowienia zostaje przesłany do Krajowego Rejestru Sądowego.
Wartym podkreślenia jest, że w przypadku naruszenia przez osobę nałożonego wobec niej zakazu prowadzenia działalności gospodarczej może ona podlegać odpowiedzialności karnej na podstawie art. 244 k.k., stanowiącego o niestosowaniu się do orzeczonych środków karnych za co grozi kara pozbawienia wolności w wymiarze od 3 miesięcy do 5 lat. Nie ma przy tym znaczenia, że jest to zakaz orzeczony przez sąd upadłościowy a nie karny.
W jakich sytuacjach sąd może nie uwzględnić wniosku o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej?
Przepisy Prawa upadłościowego przewidują sytuacje, w których sąd mimo zaistnienia sytuacji, o których mowa w art. 373 ust.1 Prawa upadłościowego oddali wniosek o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej. Mianowicie, w sytuacji gdy dłużnik złożył wniosek o otwarcie przyspieszonego postępowania układowego, postępowania układowego lub postępowania sanacyjnego, a rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli jest nieznaczny.
Ponadto, należy także zwrócić uwagę, że w niektórych sytuacjach wierzyciel, tymczasowy nadzorca sądowy, zarządca przymusowy, syndyk, prokurator, a także Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz Komisji Nadzoru Finansowego są ograniczeni rocznym terminem do wystąpienia z wnioskiem o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej wobec dłużnika. Mianowicie, nie orzeka się przedmiotowej sankcji wobec dłużnika, gdy jej podstawą ma być niezłożenie przez osobę do tego zobowiązaną z mocy ustawy, w ustawowym terminie wniosku o ogłoszenie upadłości lub przyczynienie się przez osobę faktycznie zarządzającą przedsiębiorstwem dłużnika do niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w ustawowym terminie, a także doprowadzenie do stanu niewypłacalności wskutek celowego działania lub rażącego niedbalstwa tych osób, jeżeli postępowanie zostało wszczęte po upływie roku od dnia ogłoszenia upadłości albo oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości na podstawie w oparciu o przepis art. 13 Prawa upadłościowego.
Gdy jednak wniosek o ogłoszenie upadłości nie był złożony to wówczas wniosek o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności musi być złożony w terminie trzech lat od dnia ustania stanu niewypłacalności albo wygaśnięcia obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości przez daną osobę.
Z kolei w sytuacji gdy podstawą orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej ma być niewydanie lub niewskazanie majątku, ksiąg rachunkowych, korespondencji lub innych dokumentów upadłego, w tym danych w postaci elektronicznej, do których wydania lub wskazania osoba była obowiązana z mocy ustawy po ogłoszeniu upadłości albo ukrywanie, niszczenie lub obciążanie majątku wchodzącego w skład masy upadłości przez upadłego czy też niewykonanie przez upadłego w toku postępowania upadłościowego obowiązków ciążących na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądu, sędziego komisarza bądź utrudnianie w inny sposób postępowania, wówczas nie orzeka się zakazu, jeśli postępowanie w tej sprawie nie zostało wszczęte w terminie roku od dnia zakończenia lub umorzenia postępowania upadłościowego.
Biorąc pod uwagę postępowania, którymi zajmują się sądy, sprawy dotyczące zakazu prowadzenia działalności gospodarczej wciąż należą do nielicznych, mimo że w niektórych sytuacjach perspektywa orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek czy też pozbawienie możliwości zasiadania w organach spółek niezwykle mobilizuje dłużników do uregulowania ich zobowiązań.