W poprzednim wpisie zostały przedstawione zasady odpowiedzialności karnej podmiotów zbiorowych, natomiast w tym wpisie opiszemy przebieg postępowania sądowego z udziałem podmiotu zbiorowego a także możliwe rozstrzygnięcia sądu.
Kiedy jest wszczynane postępowanie i przez kogo?
Postępowanie przeciwko podmiotowi zbiorowemu może zostać wszczęte po prawomocnym zakończeniu sprawy prowadzonej przeciwko osobie fizycznej powiązanej z podmiotem. Ponadto, postępowanie toczy się wyłącznie na wniosek prokuratora lub pokrzywdzonego albo w sprawach dotyczących czynów nieuczciwej konkurencji na wniosek Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Wniosek o wszczęcie postępowania przeciwko podmiotowi zbiorowemu złożony przez pokrzywdzonego winien odpowiadać określonym w ustawie wymogom formalnym i być sporządzony przez adwokata bądź radcę prawnego. Taki wniosek należy skierować do sądu właściwego dla rozpoznania sprawy i zazwyczaj jest to sąd rejonowy w okręgu, którego doszło do popełnienia czynu zabronionego. W sytuacji gdy przestępstwo było popełnione w okręgu kilku sądów czy też na polskim statku wodnym lub powietrznym albo za granicą, wówczas sprawę będzie rozpoznawał sąd rejonowy, na którego obszarze działania znajduje się siedziba podmiotu zbiorowego.
Jakie uprawnienia przysługują podmiotowi zbiorowemu w postępowaniu?
Podmiot zbiorowy występuje w postępowaniu jako „oskarżony” i w jego imieniu w sprawie bierze udział osoba wchodząca w skład organu uprawnionego do reprezentowania tego podmiotu. Przysługują jej tożsame uprawnienia jak oskarżonemu wynikające z przepisów kodeksu postępowania karnego, a mianowicie, ma prawo składać wyjaśnienia, ale także może odmówić składania wyjaśnień oraz odpowiedzi na pytania bez podania przyczyny. Ponadto, ma również prawo wypowiedzieć się co do przeprowadzanych dowodów oraz posiada możliwość zgłaszania wniosków dowodowych. Może również zapoznawać się z aktami postępowania.
Osobie występującej w imieniu podmiotu zbiorowego przysługuje również uprawnienie do ustanowienia obrońcy spośród radców prawnych lub adwokatów.
Uwaga!
W postępowaniu przeciwko podmiotowi zbiorowemu nie może reprezentować go osoba fizyczna, skazana za popełnienie czynu zabronionego, za który odpowiedzialność ponosi podmiot zbiorowy. Innymi słowy nie może to być ta sama osoba, przez którą można przypisać odpowiedzialność podmiotowi zbiorowemu.
Czy w toku postępowania można stosować środki zapobiegawcze wobec podmiotu zbiorowego?
Ogólnie rzecz ujmując środki zapobiegawcze są stosowane w toku postępowania karnego w celu zabezpieczenia jego prawidłowego toku. Zarówno w sprawie toczącej się przeciwko podmiotowi zbiorowemu jak również w postępowaniu karnym czy też karnoskarbowym przeciwko osobie powiązanej z podmiotem, sąd może zastosować wobec podmiotu zbiorowego środki zapobiegawcze. Jakiego rodzaju środki sąd może zastosować? Mianowicie, sąd może nałożyć:
- zakaz łączenia się, podziału lub przekształcenia się podmiotu zbiorowego
- zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne przez podmiot zbiorowy
- zakaz obciążania majątku podmiotu zbiorowego lub zbywania określonych składników majątkowych bez zgody sądu w okresie prowadzonego postępowania.
Ważne!
W celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, nawet przed jego wszczęciem, sąd może wydać postanowienie o zabezpieczeniu na mieniu podmiotu zbiorowego grożącej kary pieniężnej lub przepadku.
Zabezpieczenie może polegać między innymi na :
- zajęciu ruchomości, wierzytelności z rachunku bankowego lub innej wierzytelności czy też innego prawa majątkowego;
- obciążeniu nieruchomości stanowiącej własność podmiotu zbiorowego hipoteką przymusową;
- ustanowieniu zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem podmiotu zbiorowego.
Na postanowienie sądu o zastosowaniu środków zapobiegawczych oraz ustanowieniu zabezpieczenia majątkowego, przysługuje zażalenie.
Jaka kara grozi podmiotowi zbiorowemu w przypadku przyjęcia odpowiedzialności za czyn zabroniony popełniony przez osobę powiązaną?
Oprócz grożącej kary pieniężnej w wysokości od 1000 zł do 5 000 000 zł, nie wyższej jednak niż 3% przychodu osiągniętego w roku obrotowym, sąd orzeka przepadek a także może orzec określone ustawą zakazy.
Wobec podmiotu zbiorowego orzeka się przepadek:
- przedmiotów pochodzących chociażby pośrednio z czynu zabronionego lub które służyły lub były przeznaczone do popełnienia czynu zabronionego;
- korzyści majątkowej pochodzącej chociażby pośrednio z czynu zabronionego;
- równowartości przedmiotów lub korzyści majątkowej pochodzących chociażby pośrednio z czynu zabronionego
Ważne!
Sąd nie wyda orzeczenia w zakresie przepadku jeśli przedmiot, korzyść majątkowa lub ich równowartość podlega zwrotowi innemu uprawnionemu podmiotowi.
Jeśli chodzi o zakazy, które sąd w wyroku może nałożyć na podmiot zbiorowy, to wymienić należy:
- zakaz promocji lub reklamy prowadzonej działalności, wytwarzanych lub sprzedawanych wyrobów, świadczonych usług lub udzielanych świadczeń;
- zakaz korzystania z dotacji, subwencji lub innych form wsparcia finansowego środkami publicznymi;
- zakaz dostępu do m.in. środków pochodzących z funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rybackiego oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego;
- zakaz korzystania z organizacji międzynarodowych, których Rzeczpospolita Polska jest członkiem;
- zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne;
a nadto, sąd może orzec podanie wyroku do publicznej wiadomości.
Zakazy, o których mowa powyżej mogą zostać orzeczone na okres od 1 roku do 5 lat.
Od czego zależy wymiar kary?
Orzekając karę pieniężną, zakazy bądź też podanie wyroku do publicznej wiadomości, sąd bierze pod uwagę szereg okoliczności takich jak:
- waga nieprawidłowości w wyborze lub nadzorze, czyli nienależyta staranności w wyborze osoby m.in. działającej w imieniu podmiotu zbiorowego;
- rozmiary korzyści uzyskanej lub możliwej do uzyskania przez podmiot zbiorowy;
- sytuacja majątkową podmiotu;
- społeczne następstwa ukarania podmiotu;
- wpływ ukarania na dalsze funkcjonowanie podmiotu zbiorowego;
Czy sąd może odstąpić od orzeczenia kary pieniężnej?
Przepisy pozwalają sądowi na odstąpienie od wymierzenia kary pieniężnej ale w szczególnie uzasadnionych wypadkach tj. gdy czyn zabroniony stanowiący podstawę odpowiedzialności podmiotu zbiorowego nie przyniósł podmiotowi korzyści. W takiej sytuacji, sąd rozpoznający sprawę może ograniczyć się do orzeczenia przepadku, zakazu bądź podania wyroku do publicznej wiadomości.
Czy odpowiedzialność podmiotu zbiorowego ulega przedawnieniu?
Nie orzeka się kary pieniężnej, przepadku, zakazów czy też podania wyroku do publicznej wiadomości jeśli od dnia wydania orzeczenia dotyczącego osoby powiązanej z podmiotem zbiorowym, czyli prawomocnego wyroku skazującego, wyroku warunkowo umarzającego postępowanie karne albo postępowanie w sprawie o przestępstwo skarbowe, prawomocnego orzeczenia o udzieleniu osobie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności albo orzeczenia sądu o umorzeniu postępowania z powodu okoliczności wyłączającej ukaranie sprawcy upłynęło 10 lat.
Orzeczonej kary pieniężnej, przepadku, zakazów i podania wyroku do publicznej wiadomości nie wykonuje się, jeżeli od uprawomocnienia się wyroku stwierdzającego odpowiedzialność podmiotu zbiorowego za czyn zabroniony pod groźbą kary upłynęło 10 lat.
Czy orzeczenie wydane przeciwko podmiotowi zbiorowemu podlega wpisowi do Krajowego Rejestru Karnego?
Prawomocne rozstrzygnięcie sądu, w którym orzeczono karę pieniężną, przepadek, zakazy lub podanie wyroku do publicznej wiadomości zostaje odnotowane w Krajowym Rejestrze Karnym. Tak wpis jest usuwany po 10 latach od wykonania, darowania albo przedawnienia wykonania kary pieniężnej, przepadku, zakazów oraz podania wyroku do publicznej wiadomości.