Chcąc uniknąć ogłoszenia upadłości, przedsiębiorcy, spółki kapitałowe (m.in. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, prosta spółka akcyjna) bardzo często inicjują postępowanie restrukturyzacyjne, które umożliwia im restrukturyzację przedsiębiorstwa w drodze zawarcia układu z wierzycielami. Restrukturyzacja jest przeprowadzana w ramach różnych postępowań przewidzianych przez ustawę – Prawo restrukturyzacyjne, a mianowicie: postępowania o zatwierdzenie układu, przyspieszonego postępowania układowego, postępowania układowego oraz postępowania sanacyjnego. To ostatnie zmierza także do uniknięcia ogłoszenia upadłości poprzez przeprowadzenie działań sanacyjnych, innymi słowy naprawczych, zmierzających do „uzdrowienia” sytuacji gospodarczej dłużnika, jednak przy zabezpieczeniu słusznych praw wierzycieli.
Restrukturyzacja jest postępowaniem bardzo sformalizowanym, a niekiedy niestosowanie się przez dłużnika do przewidzianych ustawą wymogów może się wiązać z jego odpowiedzialnością karną. W sytuacji gdy dłużnik zataja prawdziwe informacje bądź podaje nieprawdę, narusza niejako interesy wierzyciela, który jest beneficjentem postępowania restrukturyzacyjnego.
Kto może podlegać odpowiedzialności karnej?
Podmiotem, który może zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej na podstawie przepisów – Prawo restrukturyzacyjne jest dłużnik. Dłużnikiem według ustawy jest przedsiębiorca, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, prosta spółka akcyjna i spółka akcyjna nieprowadząca działalności gospodarczej, wspólnik osobowej spółki handlowej ponoszący odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem oraz wspólnik spółki partnerskiej. W przypadku spółek kapitałowych, będą to osoby uprawnione do ich reprezentowania, na ogół będą to członkowie zarządu uprawnieni do reprezentowania i prowadzenia spraw spółek. Należy również zwrócić uwagę, że część doktryny opowiada się za tym, że odpowiedzialności karnej na podstawie art. 399 pr. restrukturyzacyjnego mogą również odpowiadać prokurenci ale także pełnomocnicy poszczególnych podmiotów.
Udzielanie nieprawdziwych danych przez dłużnika
Prawo restrukturyzacyjne przewiduje odpowiedzialność karną za popełnienie dwóch przestępstw wskazanych w ustawie, co nie oznacza, że dłużnik nie może odpowiadać za inne przestępstwa, między innymi te, przewidziane w Kodeksie karnym jak na przykład za przestępstwo z art. 233 § 1 i § 6 k.k. dotyczące złożenia fałszywego zeznania mającego służyć jako dowód w postępowaniu sądowym lub innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy, tudzież złożenia fałszywego oświadczenia.
Zgodnie z art. 399 Prawa restrukturyzacyjnego podlega karze pozbawienia wolności do lat 3 ten, kto, będąc dłużnikiem lub osobą uprawnioną do reprezentowania dłużnika, dostarcza nadzorcy, zarządcy lub sędziemu-komisarzowi nieprawdziwych informacji w celu ich wykorzystania w postępowaniu restrukturyzacyjnym lub zataja przed nimi informacje mające istotne znaczenie dla przeprowadzenia postępowania restrukturyzacyjnego lub nie udostępnia posiadanych przez siebie danych lub dokumentów pozwalających na wykonanie obowiązku, o którym mowa w art. 56 ust. 1 pkt 2 lub ust. 7 oraz art. 70 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych, a także art. 17 ust. 1 lub 2 oraz art. 19 ust. 3 rozporządzenia nr 596/2014.
Na czym polega udzielenie nieprawdziwych danych?
Istota tego przestępstwa polega na umyślnym, świadomym:
- dostarczeniu nieprawdziwych informacji w celu ich wykorzystania w postępowaniu restrukturyzacyjnym;
- zatajeniu informacji mających istotne znaczenie dla przeprowadzenia postępowania restrukturyzacyjnego;
- zaniechaniu udostępnienia posiadanych przez siebie danych lub dokumentów pozwalających na wykonanie obowiązku, o którym mowa w art. 56 ust. 1 pkt 2 lub ust. 7 oraz art. 70 OfertaPublU, a także art. 17 ust. 1 lub 2 oraz art. 19 ust. 3 rozporządzenia Nr 596/2014.
Obowiązki nakładane przez ustawę o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych dotyczą m.in. emitentów papierów wartościowych dopuszczonych do obrotu na rynku regulowanym (art. 56) oraz obowiązków informacyjnych nakładanych na spółki publiczne (art. 70).
Jeżeli zaś chodzi o nieudostępnianie posiadanych przez dłużnika danych lub dokumentów pozwalających na wykonanie obowiązku wskazanego w rozporządzeniu Nr 596/2014 to przepisy określają wymogi w zakresie podawania informacji do wiadomości publicznej, które zobowiązują:
- emitenta – do niezwłocznego podawania do wiadomości publicznej informacji poufnych bezpośrednio go dotyczących;
- uczestnika rynku uprawnień do emisji – do skutecznego i w odpowiednim czasie podawania do wiadomości publicznej informacji poufnych dotyczących uprawnień do emisji, które posiada w związku z prowadzoną działalnością
- emitenta lub uczestnika rynku uprawnień do emisji – do podawania do wiadomości publicznej informacji zawartych w powiadomieniu, o którym mowa w ust. 1, w terminie 2 dni roboczych po otrzymaniu takiego powiadomienia.
Przekazywanie informacji, rzetelnych informacji pozostaje niezbędne organom postępowania przy wykonywanych przez nie obowiązkach, m.in. na potrzeby sporządzania planu restrukturyzacyjnego, spisu wierzytelności, wniosku o uzyskanie pomocy publicznej i propozycji układowych.
Kto jest adresatem oświadczeń składanych przez dłużnika w postępowaniu restrukturyzacyjnym?
Przepisy przewidują odpowiedzialność karną za nieudzielenie informacji w postępowaniu restrukturyzacyjnym albowiem przedmiotem ochrony jest m.in. obrót gospodarczy i prawidłowość jego przebiegu. Prowadzenie postępowania restrukturyzacyjnego tylko i wyłącznie w oparciu o rzetelne i wiarygodne dane, zgodne ze stanem faktycznym, pozwoli na zapewnienie prawidłowego obrotu gospodarczego jego uczestnikom. Odpowiedzialności karnej podlega dłużnik lub osoba uprawniona do reprezentacji dłużnika, która udziela nieprawdziwych informacji sędziemu- komisarzowi, nadzorcy sądowemu lub zarządcy albo zataja przed tymi adresatami określone informacje, mające znaczenie dla prowadzonego postępowania restrukturyzacyjnego. Sędzia – komisarz kieruje tokiem postępowania restrukturyzacyjnego, sprawuje nadzór nad czynnościami nadzorcy sądowego i zarządcy, oznacza czynności, których wykonywanie przez nadzorcę sądowego albo zarządcę jest niedopuszczalne bez jego zezwolenia lub bez zezwolenia rady wierzycieli. Z kolei nadzorca sądowy jest powoływany przez sąd w postanowieniu o otwarciu przyspieszonego postępowania układowego lub postępowania układowego. W tych postępowaniach może wykonywać czynności zwykłego zarządu w zakresie funkcjonowania przedsiębiorstwa dłużnika czy też dłużnej spółki. Natomiast zarządca występuje w postępowaniu sanacyjnym, w którym zarządza masą sanacyjną dłużnika. Powoływany jest również w przyspieszonym postępowaniu układowym lub postępowaniu układowym.
Co grozi za niewydanie dokumentów dotyczących majątku dłużnika?
Drugim z przestępstw wymienionych w Prawie restrukturyzacyjnym jest przestępstwo niewydania dokumentów dotyczących majątku dłużnika. Karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat podlega dłużnik albo osoba uprawniona do jego reprezentowania, która nie wydaje zarządcy ksiąg rachunkowych lub innych dokumentów dotyczących jego majątku.
Czy odpowiedzialność karna za niewydanie dokumentów jest ograniczona?
Z brzmienia przepisu art. 400 Prawa restrukturyzacyjnego wynika, że przedmiotowe przestępstwo może popełnić wyłącznie dłużnik, wobec którego otwarto postępowanie sanacyjne lub postępowanie układowe, w którym odebrano dłużnikowi w trybie art. 291 Prawo restrukturyzacyjnego prawo zarządu lub w trybie zabezpieczenia wniosku o otwarcie postępowania sanacyjnego ustanowiono zarządcę przymusowego. Może odpowiadać na gruncie tego przepisu także dłużnik, wobec którego wydano oczywiście błędne postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego, które następnie zostało uchylone.
Uwaga!
Nie ma znaczenia dla odpowiedzialności karnej czy postanowienie o otwarciu postępowania sanacyjnego lub układowe jest prawomocne.
Jakie dokumenty należy wydać zarządcy?
Odpowiedzialność karną może ponieść dłużnik, który nie wyda zarządcy ksiąg rachunkowych lub też innych dokumentów dotyczących jego majątku. Dotyczy to również sytuacji kiedy dłużnik wyda oświadczenie o odmowie wydania ksiąg rachunkowych czy innych dokumentów majątkowych lub też nie reaguje na wezwania zarządcy w przedmiocie wydania dokumentacji dotyczącej majątku dłużnika. Oprócz wymienionych w przepisie ksiąg rachunkowych, chodzi o w zasadzie wszystkie dokumenty, których treść lub nawet samo istnienie daje obraz stanu aktywów i pasywów dłużnika, na przykład faktury.
Ważne!
Przestępstwa przewidziane w Prawie restrukturyzacyjnym są ścigane z urzędu. Postępowanie jest prowadzone przez prokuratora.
Czy dłużnik może uniknąć odpowiedzialności karnej mimo nieudzielenia informacji lub niewydania dokumentacji dotyczącej jego majątku?
Czytając jedynie przepisy karne zawarte w ustawie – Prawo restrukturyzacyjne trudno znaleźć okoliczności pozwalające na uniknięcie odpowiedzialności karnej dłużnika. Tymczasem należy zwrócić uwagę na inne przepisy Prawa restrukturyzacyjnego m.in. art. 36, który nakłada na organ restrukturyzacyjny obowiązek pouczenia dłużnika lub reprezentanta dłużnika o odpowiedzialności karnej za niewykonanie ustawowych powinności w zakresie restrukturyzacji i sanacji. Obowiązek pouczenia o odpowiedzialności karnej został zawarty także w innych przepisach Prawa restrukturyzacyjnego, tj. art. 39 ust. 2 oraz art. 52 ust. 3.
Zgodnie z art. 36 ust. 2 Pr. restrukturyzacyjnego dłużnik udziela nadzorcy układu pełnych i zgodnych z prawdą informacji w celu wykorzystania w postępowaniu restrukturyzacyjnym oraz udostępnia dokumenty dotyczące swojego majątku i zobowiązań. Natomiast ustęp 3 tego samego przepisu stanowi, że dłużnik udziela nadzorcy układu informacji, o których mowa w ust. 2, pod rygorem odpowiedzialności karnej za dostarczanie nieprawdziwych informacji w celu wykorzystania w postępowaniu restrukturyzacyjnym oraz za zatajanie informacji mających istotne znaczenie dla przeprowadzenia postępowania restrukturyzacyjnego, o czym poucza go nadzorca układu.
Istnienie obowiązku pouczenia dłużnika pokazuje, że restrukturyzowany dłużnik jest traktowany jako podmiot nieprofesjonalny w dziedzinie restrukturyzacji i sanacji i w związku z tym wymagającym poinformowania o obowiązkach i rygorach za ich niewykonanie. Zatem brak pouczenia dłużnika przez organ restrukturyzacyjny o odpowiedzialności karnej, nie tylko jest kwalifikowany jako naruszenie przez organ ustawowego obowiązku udzielenia pouczenia, ale także uwalnia dłużnika od odpowiedzialności karnej. Podobnie sytuacja wygląda w zakresie niewydania dokumentacji dotyczącej sytuacji majątkowej podmiotu restrukturyzowanego. Zarządca żądając wydania ksiąg rachunkowych czy też innych dokumentów winien pouczyć dłużnika o odpowiedzialności karnej za niewypełnienie powyższych obowiązków.